Spomenik Svetozaru Miletiću u centru Novog Sada je više od spomen obeležja jednom od najvažnijih vođa Srba u Austrougarskoj. To je i jedan od simbola Novog Sada.
„Miletić“ se našao na fotografijama brojnih posetilaca Novog Sada, ali je postao i toponim: „Nađemo se kod Miletića“.
Mesto na kome se nalazi pet metara visok spomenik nije slučajno odabrano, a zanimljivo je i da je Novi Sad jedan od retkih gradova koji na glavnom gradskom trgu nema nekog kralja ili vladara iz istorije nego svog gradonačelnika i političara.
Koliko su tadašnji stanovnici želeli da se zahvale Miletiću (1826 – 1901), govori i to da Novi Sad u periodu između dva svetska rata nije dobio spomenik posvećen nekom od Karađorđevića, mada je to bila praksa širom Jugoslavije.
Spomenik je postavljen 1939. godine, nekoliko godina nakon više inicijativa i predloga, a zvanični pokretač bila je Matica srpska.
Za razliku od ustaljene prakse da se za ovakva spomen obeležja raspisuju konkursi, lokalna vlast je odlučila da se odmah obrati jednom od cenjenih vajara, Ivanu Meštroviću.
O tome koliko je koštala izrada spomenika do danas nije poznato, a spominjalo se da je Meštrović dobio tadašnjih milion dinara, što nije bila mala suma.
Figura Svetozara Miletića je izlivena u bronzi i postavljena na četvrtasti postament od sivog granita. Miletić je prikazan u natprirodnoj veličini, gologlav, sa pelerinom i desnom, preteći uzdignutom, pesnicom. Skulptorsko delo je visoko pet metara i teško oko 30 tona.
Ono što i danas ostaje intrigatno za sve koji vide spomenik je poza u kojoj se nalazi Miletić, a koja podseća na to da on preti nekome. Međutim, istoričari navode da Meštrović prilikom ideje za izradu nije imao takvu nameru, nego da je Miletić trebalo da bude prikazan kako izlazi iz Gradske kuće gde je kao gradonačelnik, političar branio nacionalna prava Srba.
Zabeleženo je i da je Meštrović napravio manji postament, kako bi figura došla do izražaja, kao i da je Miletić prikazan u talasastom ogrtaču koji simbolično predstavlja širinu i zamah nacionalne snage onoga vremena.
Spomenik je izliven u junu 1939. godine i tada je usledilo uređenje tadašnjeg Trga oslobođenja.
Bilo je i problema oko lokacije, Rimokatolička crkvena opština se pobunila jer je na trgu već bio spomenik Svetom Trojstvu iz 1781. godine, načinjen od krečnjaka. Rešenje se našlo u njegovom pomeranju za 10 metara bliže Crkvi imena Marijnog, a nekoliko godina nakon Drugog svetskog rata spomenik se urušio i ukloljen je sa trga.
Otkrivanje spomenika je usledilo 1. oktobra u prisustvu hiljade građana, kao i Miletićeve ćerke Milice i praunuka Slavka. Spomenik je otkrio tadašnji predsednik vlade Dragiša Cvetković.
Međutim, Drugi Svetski rat je već trajao i posle 18 meseci stigao je u Jugoslaviju, te je po ulasku fašističke mađarske vojske, Miletićev spomenik uklonjen u kasarnu na kraju Kisačke ulice.
Odmah nakon oslobođenja od fašizma 23. oktorba 1944. godine, na inicijativu Vase Stajića, spomenik se vraća na prvobitno mesto i svečano otkrivanje je bilo već 10. decembra.
Spomenik je tada postavljen na novi postament od crnog granita, koji je nešto niži, ali obeležje je i dalje više od sedam metara.
U godinama koje su usledile, Miletićev spomenik je polako postajao jedan od simbola Novog Sada, ali je na njemu moralo još da se radi.
S obzirom na to da na postamentu nije pisalo čiji je spomenik ili ko je autor, mnogi koji su dolazi sa strane greškom su Svetozara Miletića često poredili sa Karlom Marksom, što je dovelo do toga da 1951. godine vajar Pavle Radovanović ukleše tekst: „Svetozar Miletić 1826 – 1901. Rad Ivana Meštrovića 1939“.
Kako su godine prolazile, tako je i Miletićev spomenik bio nemi svedok svega onoga što se dešavalo na Trgu slobode – trenutaka slavlja, ali i tuge.
